WARBIXIN:- HIRGALINTA FEDERAALKA IYO HANAANKA UU KU SOCDO.!!!

HALKAAN KA DAAWO WARBIXINTA.
https://www.youtube.com/watch?v=tYlcs4hIcIo&t=485s

Abril,2015.

In kasta oo ka hadalka federaalka Soomaaliya ay dib ugu

laabaneyso ka hor xornimadii dalka, kahadalka waqtigan

waxa uu soo bilowday bilowgii 1990-kii. . Laakiin

federaalka si rasmi ah looguma qorin dastuurka

Soomaaliya ilaa 2004 xilligaas ee uu socday geeddisocodkii

nabadda ee lagu qabtay Embagathi, Kenya

shirkaas oo lagu sameeyay Dowladdii Federaalka

Kumeelgaarka ahayd, taas oo waddada usii xaartay

dowladdan federaalka ah ee Soomaaliya.

Waxaa jira rabitaan xooggan oo ku qoran

Dastuurka Ku meel gaarka ah ee Soomaaliya, haddana

dowladihii kala danbeeyay ilaa 2004-tii waxa ay ku

guuldareysteen in ay dhaqan geliyaan federaalka sababta

oo ah xukunkooda oo aan gaarsiisnayn meelaha ka baxsan

caasimadda Muqsdisho. Doorashadii Madaxweyne Xasan

Shiikh Maxamuud ee dhacday Sebtembar 2012 kaddib

ayaa la bilaabay dhaqan gelintii rasmiga ahayd. Laakiin

xitaa xilligaas, habka dhaqangelinta waxa uu ahaa mid si ka

fiirsi iyo qorshe la’aan ku dhacayay mar kastana aan

waafaqsaneyn dastuurka kumeelgaarka ah.

Dastuurka kumeelgaarka ah waxa uu waajibinayaa labo

gobol iyo wixii ka badan (kahor 1991) in ay isku biiri

karaan si ay u sameystaan maamul/dowlad goboleed. Taa

waxaa sii dheer, dastuurka waxa uu sheegayaa sameynta

Guddiga Xuduudaha iyo Federaaleynta (GXF), oo ah

guddi madax banaan loona idmaday in ay qiimeeyaan

sharci ahaanshaha iyo dhaqan gelinta maamullada cusub

kahor inta aan la ogolaanin. Labadan qodob oo uu

Dasturku waajibiyay waa leyska indha tiray marka la

eego hannaanka hadda wax ku socdaan.

Marka laga reebo Puntland, oo ka horreysay

maamulada hadda la aqoonsaday. maadaama Iyada Waqooyi Bari

Soomaaliya laga sameeyay 1998-dii, welina waxaa

loogu tixgeliyaa in ay tahay dowlad goboleedkii

ugu horeeyay ee sameysma. Waxa ay aheyd u doodaha

ugu weyn ee hannaanka federaalka tan iyo markii la

sameeyay 2004-tii . sidoo kale Puntland waxa ay ka ciyaartay door muhiim

ah qorista Dastruur ka KMG ah ee hada lagu

dhaqmo intii ay socdeen shirar kii Garowe I iyo Garowe II

ee qabsoomay 2012-kii.

Iskudaygii labaad ee aadka u weynaa waxa uu ahaa

Jubbaland. Bishii May 2013, siyaasi yiin ka socday

gobollada Jubbada Hoose, Jubbada Dhexe iyo Gedo ayaa

isugu yimid magaala xeebeedka waqtiga dhaw lala

wareegay ee Kismaayo. Waxa ay si iskood ah ugu

dhawaaqeen Jubbaland in ay tahay maamul/dowlad

goboleed cusub taa oo ay aad u taageertay Kenya oo ilaa

4,000 ciidan ka joogaan magaalada Kismaayo. Wufuudda

ka qeyb gashay shirka waxa ay ku dhawaaqeen in Axmed

Maxamed Islaan (Madoobe) uu yahay maxadweynaha

Jubbaland.

Dowladda Federaalka taa aad uma soo dhaweynin, waxa ayna si

degdeg ah u diidday maamulka cusub iyada oo carrabka ku adkeysay

in habka loo maray aanu ahayn mid dastuurka waafaqsan sababto ah

qabiillada degan gobolladaas oo dhan kama qeybgalin, sidoo kale ma

ahayn doorasho si cad u dhacday. Taa waxaa sii dheer, Dowladda

Federaalka waxa ay ku eedeysay in doorkeedii dastuuriga ahaa ee

sameynta dowlad goboleedyada aan la siinin.

Waxa taa ka danbeeyay colaad dhimasho sababtay oo u dhexeysay

taageerayaasha maamulka cusub iyo kuwa kasoo horjeeday oo ay

taageereysay Dowladda Fedeaalka. Kadib shan bil oo qalalaaso ah,

Ethiopia ayaa dhexdhigtay heshiis kaa oo loo arkay sameysanka

maamulka kumeelgaarka ah ee Jubba mid kusoo celinaya dhabaha

waafaqsan dastuurka si ay u noqoto xubin buuxda ee katirsan

Dowladda Federaalka ah. Ku dhawaad sanad iyo bar, inta badan wixii

lagu heshiiyay, oo ay ka mid ahaayeen in si wadajir ah loo maamulo

ilaha muhiimka ah ee dhaqaalaha (Dekadda iyo Airport-ka) wali lama

fulinin.

Sidoo kale waxaa jira Beela dhowr ah oo wax ka daga deegaanadaa oo si weyn u saluugsan Hanaanka Dowlad Goboleedka Jubaland iyo Sida iminkaba loo soo xulay

Xubnaha baarlamaanka ee dhawaan la dhaariyay, welina daawa looma helin arimahaa

DHANKA KALE

bartamihii 2014. Siyaasiyiin sarsare ayaa isugu yeeray wufuud isugu

jirta odayaasha dhaqanka gobollada Bay, Bakool iyo Shabeellaha

Hoose iyadoo ujeedada ay ahayd sameynta Maamul/Dowlad

Goboleed ay iyaga leeyihiin. Sidii maamulkii Jubba oo kale, natiijada

waxa ay ahayd mid horey loo sii ogaa. Novembar 2014, wufuud dii

waxa ay u doorteen Sharif Xasan Shiikh Aadan, oo ahaa xildhibaan

iyo afhayeenkii hore ee baarlamaanka federaalka, in uu noqdo

madaxweynaha maamulka KMG ah ee Koonfur Galbeed.balse waxaa

shaki ku jirin in dhismaha maamulkan ay ka danbeysay dowladda

Ithopia oo ay ciidameedu joogaan Goboladaasi,ugu danbeyntii Beesha

caalamka oo iyadu maalgalisay shirka waxa ay si buuxda u amaantay

natiijada kasoo baxday shirka in ay tahay guul weyn iyo tallaabo horey

loogu qaaday hannaanka federaaleynta.

Waxaanse la dafiri Karin in isla Odayaasha dhaqanka ee Gobolada Bay

Iyo Bakool, Sh/hoose,Gedo.iyo Jubooyinku ay horay ugu dhawaaqeen Maamul Goboleedka kooban 6 Gobol oo uu Madaxweyne u yahay Madoobe Nunow AUN,

Balse caadaadis kaga yimi dhanka beesha caalamka iyo Dowlada dhexe ay fadhiid ka dhigtay hirgalintiisa, aakhirkiina lagu qnciyay Madaxweynihii maamul kasi Madoobe Nunow in ka mid noqdo Wasiirada Maamulka 3 Gobol ee uu hogaamiyo Shariif Xasan Sh Aadan. Oo laga yaabo in dad badan oo ka soo jeeda deegaanadaasi ay saluugsan yihiin maamulkiisa.

Hadda Diyaar garow ayaa ka socda gobolada dhexe kaa oo lagu

sameynayo maamul goboleed kale. Aragti ahaan, waxa uu ka

koobnaan doonaa gobollada Galgaduud iyo Mudug, inkastoo

waqooyiga Mudug ay u badan tahay in ay kasii mid ahaadaan

maamulka Puntland oo ay katirsanaayeen ilaa 1998-dii. Gudddiga

farsamada ee loo igmaday diyaarinta sameynta maamulkan waxa

ay horay u caddeeyeen in degmada Cadaado ay marti gelin doonto

shirka,sida iminkaba ka muuqata oo muran dheer ka dib la dhigay

gogoshii Cadaado oougu danbeyn laga rajeynayo in laga soo saari doono

maamul ay yeeshaan G/dhexe..lama oga in marka hore lagu dag dagi doono

Doorashada madaxweynaha Maamulkaas iyada oo la dhisin gole Baarlamaan,

sida maamuladii ka horeeyay ee Juba/land iyo K/galbeed oo hada cabashada

Xildhibaanadu ka taagan tahay iyo in la hor marin doono Xulista Baarlamaankii

dooran lahaa Madaxweynaha si hadhoow looga baaqsado muran kale oo ka

dhasha Qeybsiga Xildhibaanada,

Sidoo kale weli lama cadeyn waxa laga yeeli doono Maamulka Ehlu Sunna Waljameeca

Oo ah urur hubeysan oo siyaasiya oo ka dhisan gobolada dhexe horayna u sheegay in aaney aqoon saneyn Shirka Cadaado iyo wax ka soo baxaba,waana wax la filan karo hadii aan xal Siyaasadeed oo wada hadal ku yimaada aan loo helin in ay dagaal kala hortagi doonaan maamulka looga dhawaaqi doono Gobolada dhexe.

Dhammaan howlahan waxa ay dheceen iyada oo aanu jirin Guddigii

Xuduudaha iyo Federaalka. Bishii Disember 2014, ayuu baarlamaanka

federaalka ansixiyay sharciga sameynta Guddiga Xuduudaha iyo

Federaalka, inkastoo guddigii aan wali la magacaabin miisaaniyaddii

ay ku shaqeyn lahaayeenna aan laysku waafaqin. Aragti ahaan,

guddigan waxa uu dib u qiimeyn doonaa sharci ahaanshaha iyo

hirgelinta dowlad goboleedyada soo ifbaxaya.waxaase dadka u dhuun daloola howlahaani is weydiinayaan sababta ay Xildhibaanadu uga aamusan yihiin

waxa ka socda dalka iyo sida ay u socdaan, maadaama ay iyagu yihiin wakiiladii loo igmaday ilaalinta sharciga, waxaase ayaan daraa in taa badalkeeda Saxaafada lagu arko Xildhibaanada qaar iyaga

oo maamul goboleed mar hare farahooda ka baxay ku dhaliilaya sida uu beeshooda u duudsiiyay qoonadadii ay ku lahaayeen maamulka.inkastoo la leeyahay marka la dhameys tiro dhismaha maamul Goboleedyada KMG ah ayey baarlamaanku dib u eegi doonaan in maamuladu ay Sharciga waafaqsan yihiin iyo in kale.

Si kastaba ha ahaatee, ma jirto aqoon iyo waayo-aragnimo ay Soomaalidu u leedahay nidaamkan Federaalkaa. Sidoo kale, meesha ma taallo daraasad qoto dheer oo sahmisay sida nidaamkani uu ugu habboon yahay Soomaalida ama sida uu uga hirgeli karo. Waxaana arrinta sii murjinaya saamaynta uu dagaalka sokeeye ku yeeshay fikirka dadka, iyo xaqiiqada dalka hadda ka jirta.

Dadka qaar waxay soo jeediyeen in federaalka Soomaalidu ka koobnaado Waqooyi iyo Koonfur ama Somaliland iyo Soomaaliya. Qaar kale waxay qabeen in dib loogu noqdo xilligii Kacaankii Oktoobar oo lagu saleeyo 18-kii gobol ee dowlad dii militariga ahayd ay ka tagtay. Kuwo kale ayaa iyaguna qabay inaan labadan hab sax ahayn oo nidaamka federaalka lagu saleeyo goboladii uu gumeysigu ka tagay oo ahaa siddeed Gobol. Waxaa iyaduna jirta in dadka qaar qabeen in waxaasoo dhan laga tago oo nidaamka federaalka lagu saleeyo xaqiiqada hadda jirta oo la dhihi karo waxay markaas tiradu noqonaysaa afar ilaa shan gobol (Puntland, Somaliland, Gobolada Dhexe, Koonfur-Galbeed iyo Jubooyinka). Mararka qaar waa la isku daraa labada danbe, waxaa iyaguna jira tira aad u badan oo dad ah oo qaba in uu yahay nidaam kan Federaalku mid Soomaalida lagu kala qeyb qeybiayo oo ay dabada ka riixayaan wadamada Dariska ah Sida Kenya iyo Ethiopia, sidaa daraadeed aan lagu gaari Karin daawada lala goobayo Soomaalida bukaanka ah.

*Soomaalidu weysku dhiig
*Medeb iyo weysku dhiin
*Dhaqan iyo weysku diin
*Markii federal la dhaho
*Dhantaalbaa lagu wadaa
*Ehelnima duu dhaqaa
*Wuxuu kala dheereeya xigaal
*Cadowbuu isaga dhigaa
*Xadbuu u kala dhigaa
*Dhulkoo lawada lahaa
*Nin walba dheh buu yiraa
*Dinicaan anigaa iska leh
*Dhankaan ha iigu imaan
*Haddii kale dhiig daata iyo
*Dhimashaba wey imaan.!!
=====================
-ABWAAN KOONGO

UGU DANBEYNTII…Federaalku waa hannaan maamul oo mug-weyn lehna dhowr heer ee

maamul. Haddana waa doorasho dastuuri ah iyo xaqiiq ka jirta dhulka oo uu si xawliya ugu fidayo

maanta. Sidaa daraadeed waa in Siyaasiyiintu

tixgeliyaan talooyinka soo socdo maaddaama hanaanka federaalaynta uu

dalku la gebi-dhaclaynayo.

Kow, Guddiga Xuduudaha iyo Federaalka waa in la sameeyaa sida ugu

dhaqsiyaha badan.

Labo, Guddiga Isku-xirka Gobollada waa in sidoo kale la sameeyaa iyada

oo aan laga dibdheceynin. Sida ku xusan hiigsiga 2016, guddigan waa in

uu noqdaa madal lagu dhan yahay oo ay maamullada jira iyo kuwa

sameysmaya uga doodaan arrimaha masiiriga ah si loo helo xal waara oo

loo dhan yahay.